Ըստ ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարության՝ Հայաստանում կենսաթոշակ ստացող անձանց թիվը 600 հազարի է հասնում:
Հայաստանում գործում են տարիքային աշխատանքային, զինվորական, արտոնյալ պայմաններով, երկարամյա ծառայության աշխատանքային, մասնակի, ինչպես նաև հաշմանդամության աշխատանքային, կերակրողին կորցնելու դեպքում աշխատանքային կենսաթոշակների տեսակները:
«Հայկական ժամանակ»-ի հետ զրույցում Աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարության կենսաթոշակային ապահովության և այլ դրամական վճարների բաժնի պետ Տաթևիկ Միքայելյանը մանրամասնում է՝ ՀՀ-ում կենսաթոշակ ստանալու տարիքային շեմը թե՛ կանանց և թե՛ տղամարդկանց դեպքում 63 տարեկանն է։
Օրինակ՝ տարիքային աշխտանքային կենսաթոշակը տրամադրվում է 63 տարեկանը լրացած անձանց, որոնք ունեն առնվազն 10 օրացուցային տարվա աշխատանքային ստաժ:
«Նվազագույն կենսաթոշակի չափը ամեն տարի հաստատում է Կառավարությունը, այս տարի այն կազմում է 36 հազար դրամ։ Աշխատանքային ստաժի մեկ տարվա արժեքը 500 դրամ է, իսկ 10 տարին գերազանցող յուրաքանչյուր տարվանը 950 դրամ է հաշվարկվում»,- ասում է նա:
Ըստ Տաթևիկ Միքայելյանի՝ տարիքը լրանալուն պես անձը կարող է դիմում ներկայացնել կենսաթոշակ ստանալու համար։ Նրա խոսքով՝ եթե դիմումը ներկայացվում է, օրինակ, 63 տարեկանը լրանալուն պես երեք ամսվա ընթացքում, ապա կենսաթոշակը տրվում է տարիքը լրանալու օրվանից, իսկ եթե նշված ժամկետը բաց է թողնվում, ապա կենսաթոշակը նշանակվում է դիմելու օրվանից:
Գոյություն ունի տարիքային աշխատանքային կենսաթոշակի հաշվարկման բանաձև․ այն հաշվարկվում է՝ կենսաթոշակի հիմնական չափին ավելացնելով աշխատանքային ստաժի տարիներով որոշված մասը։ Որքան տարիները շատ են, այդքան կենսաթոշակի չափը բարձր է լինում։
Աշխատանքային կենսաթոշակի չափը հաշվարկելու համար հիմնական կենսաթոշակի չափը սահմանվում է 24 հազար դրամ՝ նախկին 21 հազար դրամի փոխարեն։
«Եթե անձը ընդհանրապես չունի աշխատանքային ստաժ, երբևէ չի աշխատել, այդ դեպքում նշանակվում է ծերության նպաստ, որը նույնպես 36 հազար դրամ է։ Հաշմանդամության և կերակրողին կորցնելու դեպքում նպաստների չափերը հետևյալն են՝ ֆունկցիոնալության խորը աստիճանի սահմանափակումով (1-ին խմբի հաշմանդամություն) հաշմանդամություն ունեցող անձի համար՝ 39 հազար դրամ՝ նախկին 31 հազար 600 դրամի փոխարեն, ֆունկցիոնալության ծանր աստիճանի սահմանափակումով (2-րդ խմբի հաշմանդամություն) հաշմանդամություն ունեցող անձի համար՝ 37 հազար 500 դրամ, ֆունկցիոնալության միջին աստիճանի սահմանափակումով (3-րդ խմբի հաշմանդամություն) հաշմանդամություն ունեցող անձի համար՝ 36 հազար դրամ։ Կերակրողին կորցնելու դեպքում նպաստի չափը 36 հազար դրամ է»,- մանրամասնում է նախարարության բաժնի պետը:
Հաշմանդամության աշխատանքային կենսաթոշակ նշանակելու համար տարբեր են նաև պահանջվող տարիները։ Ըստ Միքայելյանի՝ մինչև 23 տարեկանը լրացած անձը, եթե ճանաչվել է հաշմանդամ, աշխատանքային կենսաթոշակի համար նրա համար պահանջվող տարին երկու տարին է, մինչև 26 տարեկան հաշմանդամություն ունեցող անձանց դեպքում պահանջվող տարիքը 3 տարին է։ 44-ից բարձր տարիքի անձանց համար 10 տարվա ստաժ է պահանջվում։
Զինվորական ծառայության ստաժի մեկ տարվա արժեքը սահմանվում է 1750 դրամ՝ նախկին 1600 դրամի փոխարեն։
Պարտադիր ժամկետային զինվորական ծառայության շարքային կազմի զինծառայողի հաշմանդամության զինվորական կենսաթոշակի չափերը ֆունկցիոնալության խորը աստիճանի սահմանափակումով (1-ին խմբի հաշմանդամություն) հաշմանդամություն ունեցող անձի համար 50 հազար 600 դրամ է՝ նախկին 46 հազար դրամի փոխարեն, ֆունկցիոնալության ծանր աստիճանի սահմանափակումով (2-րդ խմբի հաշմանդամություն) հաշմանդամություն ունեցող անձի համար՝ 41 հազար 400 դրամ՝ նախկին 36 հազար դրամի փոխարեն, ֆունկցիոնալության միջին աստիճանի սահմանափակումով (3-րդ խմբի հաշմանդամություն) հաշմանդամություն ունեցող անձի համար՝ 38 հազար դրամ՝ նախկին 33 հազար դրամի փոխարեն), պարտադիր ժամկետային զինվորական ծառայության շարքային կազմի մահացած (զոհված) զինծառայողի ընտանիքի անդամի կերակրողին կորցնելու դեպքում զինվորական կենսաթոշակի չափը՝ 38 հազար դրամ՝ նախկին 33 հազար դրամի փոխարեն, իսկ երկու ծնողին կորցրած՝ 18 տարին չլրացած երեխայի դեպքում՝ 120 հազար դրամ՝ նախկին 90 հազար դրամի փոխարեն։
Մասնակի կենսաթոշակ նշանակվում է կրթության, մշակույթի որոշ կատեգորիաների աշխատողներին, եթե լրացել է նրանց 55 տարին, և ունեն առնվազն 25 օրացուցային տարվա աշխատանքային ստաժ, որից առնվազն 12 օրացուցային տարին մասնագիտական ստաժ է։ Այն տրամադրվում է թատերական և թատերահանդիսային կազմակերպությունների որոշ կատեգորիաների դերասաններին, եթե լրացել է նրանց 50 տարին, և ունեն առնվազն 25 օրացուցային տարվա աշխատանքային ստաժ, որից առնվազն 12 օրացուցային տարին մասնագիտական ստաժ է. 1-ին և 2-րդ կետերում նշված այն անձանց, ովքեր մինչև սույն օրենքն ուժի մեջ մտնելը օրենսդրությամբ սահմանված կարգով հաշվառվել են մասնակի կենսաթոշակ նշանակելու համար (ունեցել են առնվազն 12 օրացուցային տարվա մասնագիտական ստաժ), և լրացել է նրանց՝ սույն հոդվածով սահմանված մասնակի կենսաթոշակի իրավունք տվող տարիքը:
Նկատենք՝ բացի վերը նշված կենսաթոշակների տեսակներից, Հայաստանում աշխատող կնոջ համար գործում է խնամքի արձակուրդ մինչև երեք տարեկան երեխային խնամելու համար, ինչպես նաև՝ հղիության ու ծննդաբերության արձակուրդ, որը կնոջը տրվում է 70 օր առաջ՝ մինչև երեխայի 70 օրը լրանալը։ Այս երկու դեպքերում կնոջը տրամադրվում է նպաստ, իսկ նշված օրերը, որոնք տրվում են՝ համաձայն ՀՀ օրենսդրության, հաշվարկվում են որպես աշխատանքային ստաժ՝ հետագայում տարիքային աշխատանքային կենսաթոշակ ստանալու համար։ Բոլոր դեպքերում, սակայն, տարիքային աշխատանքային կենսաթոշակ ստանալու պարագայում անհրաժեշտ է, որ անձը ունենա առնվազն 10 օրացուցային տարվա աշխատանքային ստաժ։ Օրինակ՝ երեխային խնամելու համար արձակուրդ գնալու տարիները չեն համարվի աշխատանքային ստաժ, եթե կինը չունենա սահմանված 10 օրացուցային տարվա աշխատանքային ստաժը։
Պետական կենսաթոշակների տեսակների նշանակման համար դիմում ներկայացնելու դեպքում պետք է այցելել Միասնական սոցիալական ծառայության տարածքային կենտրոն։
Կառավարության ծրագրի համաձայն՝ պետական կենսաթոշակների չափերը մինչև 2026 թվականը պարբերաբար կբարձրացվեն․ նվազագույն կենսաթոշակի և կենսաթոշակի միջին չափերը համապատասխանաբար կհավասարեցվեն պարենային և սպառողական զամբյուղների արժեքներին:
